JĂłzef Bohdan DziekoĹski SÄdziwoj

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

ki kruszec na czyste z�oto zamienia.
Tu na d�ugie i szczegó�owe wypytywania si� Jan opowiedzia� najmniejsze okolicznoSci to-
warzysz�ce przemianie metali. Le��ce zreszt� z�oto zdawa�o si� tego oczewistym dowodem.
- Czy móg� si� kto spodziewa� - rzek� Rogosz - aby on tak znaczn� sum� w tej chwili posia-
da�, aby j� tak lekcewa�y�.
I z ust jego znikn�� szyderczy uSmiech, a na czole i oczach osiad�a chmura zazdroSci.
W baronie uSpiona nami�tnoS� do alchemii obudzi�a si� w tej chwili z ca�� moc�. Wypytywa�
si� Jana o najmniejsze drobiazgi, o wszystkie znaki tyle okrzyczanego w owych czasach prze-
mieniania metali i s�uchaj�c jego opowiadania powtarza� z �alem:
- Tak! tak jest! ten cz�owiek nieochybnie musia� widzie� cudown� transmutacj�, inaczej sk�-
d�e by wiedzia�, jak by zdo�a� opowiedzie� te cuda! Moje przeczucie nie zawiod�o mnie!
S�dziwoj zdolny by� do odkrycia tej pot�nej sztuki.
I radoS� barona i jego przysz�ego zi�cia znik�a. Prosta dusza s�u��cego radowa�a si� z ich
udr�cze�, bo szczere serce instynktem przeczuje niesz�achetnoS�. On j� widzia� w post�pku
Rogosza ze swym panem i teraz podwójnie szcz�Sliwy z powodzenia S�dziwoja rubaszno-
z�osliwie si� tylko uSmiecha�.
67
IV Praga
Kamie� gorej�cy sklada si� z trzech cz�Sci. Tylko ten z�o�y� go potrafi, kogo Bóg
w �onie matki ju� do tej sztuki poSwi�ci�.
Poemat o kam. filozof. Jana von Tetzen, 1412 r.
NIE MINʣO Pӣ ROKU OD CZASU wyjazdu S�dziwoja z Bazylei, a stug�bna fama po
ca�ych Niemczech jego s�aw� roznios�a. �aden adepta nie by� dot�d tak g�oSnym, nie oka-
zywa� tak jawno dowodów swej sztuki, i �aden nie ceni� mniej owoców tej sztuki, to jest
z�ota.
Wraz po przybyciu swoim do Krakowa ksi��cym �yciem, nies�ychanym zbytkiem i rozrzut-
noSci� zwróci� wszystkich oczy na siebie. Dosz�a pog�oska króla Zygmunta III, który sprzyja�
alchemii i sam cz�sto z Miko�ajem Wolskim potajemnie, w pracowni zamkni�ty, obok sztuki
z�otniczej nad alchemi� pracowa�. S�dziwoj zosta� wezwany do dworu. Zaszczycony poufa��
z królem rozmow�, kilkakrotnie w jego przytomnoSci zamienia� srebro na z�oto. Lecz �adne
zach�ty, �adne obietnice zatrzyma� go nie zdo�a�y. Na pochlebne wezwanie cesarza Rudolfa
II uda� si� do Pragi. Dobry i nieszcz�Sliwy cesarz Rudolf by� w owym czasie jakby ksi��-
ciem alchemików, a Praga stolic� alchemii. Cesarz, wychowany w Hiszpanii, ju� wczeSnie
nabra� sk�onnoSci do tajemniczych nauk. Po swoim powrocie uzyska� koron� w�giersk�, póx-
niej czesk�, a wreszcie wst�pi� na tron cesarski. W pocz�tkowych latach panowania poSwi�-
ca� si� trudom rz�dów, kiedy jednak stosunki coraz wi�cej si� wik�a�y przez zaci�te spory
katolików z protestantami, tureckie napady niepokoi�y pa�stwo zewn�trzne, a intrygi ksi��t
pa�stwa k�óci�y pokój wewn�trzny, wtedy spokojny, a nawet bojaxliwy, umys� jego za ci�ki-
mi uzna� trudy panowania. Powoli usuwa� si� od spraw krajowych, zamyka� w swoim zamku
i ca�kiem oddawa� badaniom naukowym, które wi�cej ceni�, jak wszystkie dobra ziemskie.
Od tego czasu jedynie wcieleni do przybytku tych nauk otaczali go ci�gle. PrzeSladowany od
dumnej familii za o�enienie si� z wieSniaczk�, s�awny du�ski astronom Tycho Brahe, �aska-
wie od cesarza Rudolfa zosta� przyj�ty, podobnie� ucze� tego pierwszego, Kepler, na tym�e
dworze bawi�c, musia� zajmowa� si� rachunkami astrologicznymi. Mistyczny, a nawet prze-
s�dny, charakter tych astronomów, szczególniej przepowiednie Tychona, niema�o si� przyczy-
ni�y do napojenia cesarza nieopisan� jak�S obaw� i podejrzliwoSci� tak dalece, i� w ko�cu
pa�acu swego nie opuszcza�. Anglik Dee, nadworny mistyk i mag, usi�owa� cesarzowi otwo-
rzy� pa�stwo duchów, a wszyscy nadworni lekarze byli zarazem alchemikami. Dworzanie,
pokojowcy byli pomocnikami nieustannych prac alchemicznych. Nadworny poeta Mardo-
cheus de Delle, rodem mediola�czyk, g�ówniejsze wydarzenia tycz�ce si� wyznawców alche-
mii dla rozrywki swojego pana uk�ada� w rymach niemieckich, do których wielu dworskich
malarzy dorabia�o staranne rysunki.
68
Oprócz tych wszyscy w�drowni alchemicy byli po��danymi goS�mi w Pradze. Zg�aszali si�
te� prawie codziennie, a ka�dy zajmuj�ce przedstawiaj�cy doSwiadczenie, szczodrze obdaro-
wany, opuszcza� zamek.
Którzy sami si� nie stawiali, tych, jak daleko granica cesarstwa si�ga�a, sprowadzano. Z za-
granicznymi nieprzerwan� prowadzono korespondencj�. Alchemicy te� nie byli niewdzi�cz-
nymi dla swojego opiekuna. Zowi�c go niemieckim Hermes Trismegistos po rozstajnych dro-
gach jego wiadomoSci i s�aw� rozg�aszali.
Rzemios�o jednak alchemika, jakkolwiek dla zr�cznych i ostro�nych bardzo zyskowne, po��-
czone by�o z wielu niebezpiecze�stwami. Ka�dy mniemany adepta otoczony by� zewsz�d si-
d�ami; czatowano na uwik�anie go, a potem torturami przymuszano do wyznania tajemnicy.
Niejedno zamkowe wi�zienie w wiekach Srednich odbija�o j�ki nieszcz�Sliwych alchemików.
Nierzadko nawet kar�, a raczej zemst�, odkrytego oszuka�stwa by� stos lub szubienica.*
S�dziwoj d�ugo by� bezpiecznym. Czy to dlatego, i� wcale nie ukrywa� si�, czy te�, �e cz�sto
i nagle zmienia� miejsce pobytu, czy te� - jako szlachcic - opiek� Korony polskiej u�ywa� za
tarcz� swego bezpiecze�stwa. Zreszt� te� dobroczynnoSci�, szczodrobliwoSci� i odg�osem,
który go wsz�dzie otacza�, czyni� trudniejszym uwik�anie si� w intrygi, a zatem i uwi�zienie.
Cesarz Rudolf zaprosi� S�dziwoja do Pragi; na wezwanie skwapliwie pospieszy�. Przyj�ty
okazale, poufa�oSci� cesarza zaszczycony, wobec ca�ego dworu, w przytomnoSci tylu alche-
mików, którzy dwór ten sk�adali, a wi�c w przytomnoSci zazdrosnych pilnie Sledz�cych naj-
mniejsze jego poruszenie, odby� kilka przemian merkuriuszu, o�owiu i srebra na z�oto. Ofia-
rowa� nawet cesarzowi troch� kamienia filozoficznego i ten w�asn� r�k� uszlachetnia� meta-
le. Cesarz w uniesieniu radoSci, i� niezbicie przekona� si� o istnieniu tej wielkiej sztuki, kaza�
w sali, w której odbywa�y si� doSwiadczenia, umieSci� portret S�dziwoja. Pod obrazem wmu-
rowano tablic� marmurow� ze z�otym napisem, wierszu w�asnego uk�adu Rudolfa: **
Faciat hoc quispiam alius,
Quod fecit Sendivogius Polonus!***
Pomimo jednak zaszczyty, pochlebstwa, pomimo ca�� s�aw�, m�ody adepta nie pozosta� d�u-
go w Pradze.
Za przyk�adem cesarza Rudolfa mnóstwo ksi��t trudni�o si� alchemi�. S�awa S�dziwoja
wsz�dzie go ju� poprzedzi�a; wiedzia�, i� go wsz�dzie przyjm� z radoSci�. Chciwy wra�e�
i nowoSci, jak wi�zie� Swie�o na wolnoS� wydobyty, jexdzi� po Europie; lecz nigdzie d�ugo
nie bawi�, jakby go jakiS wewn�trzny niepokój, tajemna trwoga pop�dza�a.
_________________________
* Naj�askawszy z opiekunów alchemii, Rudolf II, nieraz jednak opieraj�cych si� z wyjawieniem tajemnicy alchemików wi�-
zi� i torturami m�czy� kaza�. Podobny� los spotka� w powy�szym przypisku [w obecnym wyd. zob. przyp. 47 na s. 154-5]
wspomnianego Kelleya. Z pocz�tku obdarzony honorami, do wysokich podniesiony godnoSci, gdy si� okazywa� nieczu�y na
wzgl�dy i tajemnicy wyda� nie chcia�, wtr�cony zosta� do wi�zienia, sk�d uciekaj�c nog� z�ama�, wskutek czego umar�.
** Des Noyers, sekretarz królowej Marii Gonzagi, który nam najwi�cej i najpewniejsze zostawi� szczegó�y o �yciu S�dziwo-
ja, powiada, i�� za jego czasów, tj. roku 1650, ow� tablic� marmurow� w zamku praskim jeszcze widzie� mo�na by�o.
*** Niech ktokolwiek zdzia�a to, co zrobi� S�dziwoj Polak.
69
V. Sztudgard
Dionizy Zachariasz, pi�kny m�odzieniec, bardzo pr�dko wynalaz� kamie� m�droSci.
Wtedy nabra� ochoty zwiedzenia Swiata.
Mardocheus de Delle, 1603 r.
DZIE� PRZYJAZDU S�DZIWOJA do Sztudgardu by� jakby uroczystoSci� obchodz�c� ca�e
miasto. Ju� si� Sciemnia�o, bramy zamykano, a jeszcze potoki ludu sz�y lub wraca�y z jedne-
go przedmieScia, w którym spustoszony klasztor s�awny alchemik zaj�� na swoje mieszkanie.
Z daleka �una od Swiate�, dxwi�ki muzyki i gwar zabawy mimowolnie wabi� ciekawych. Na
kupach gruzów z rozwalonego muru, który otacza� dziedziniec i sm�tarz klasztorny, pali�y si� [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Archiwum

�

pobieranie, ebook, pdf, do ÂściÂągnięcia, download

Archiwum