[ Pobierz całość w formacie PDF ]

MoÝe wi´c funkcjonowaç nie tylko na tle wersyfikacji numerycznej, ale odwo"ywaç
si´ takÝe do w"asnych wariantów i stanów wczeÊniejszych.
SpoÊród prób systematyki wiersza wolnego (takich np. jak systematyka, którà dla
potrzeb teorii przek"adu opracowa" Jifii LevØ) interesuje nas g"ównie pionierska na
gruncie polskim propozycja Marii D"uskiej. W jej pracach widaç juÝ jak na d"oni
rozpad koncepcji redukcjonistycznych. Kryteria tradycyjne nie wystarczajà dla od-
róÝniania i odgraniczania form wiersza wolnego. Jak gdyby  z braku wyróÝników
wewnàtrztekstowych  wersologia szuka oto linii demarkacyjnych na zewnàtrz tek-
stu: w p o e t y c e o d b i o r u (tak kszta"tuje si´ poj´cie  wiersza emocyjnego ),
w antagonizmach doktryn poetyckich w kulturze literackiej epoki (stàd wyprowadza
si´ nazwy  wiersz awangardowy i  wiersz poawangardowy ). Sam fakt wydobycia
na Êwiat"o dzienne z"oÝonoÊci wersyfikacji XX wieku oraz postulat nowego j´zyka
opisu to pierwsza i najdonioÊlejsza wartoÊç omawianych publikacji D"uskiej. Nale-
Ýy t´ systematyk´ modyfikowaç, dostrajaç do nowych wydarze’
w sztuce poetyckiej
i w nauce o poezji. To waÝne dzie"o musi byç dzie"em otwartym. Jak otwarte sà
struktury przez nie systematyzowane. èle si´ dzieje, gdy bezkrytycznie utwierdza-
my t´ szkicowà przecieÝ, wst´pnà propozycj´, unieruchamiajàc jà w licznych (z dzi-
siejszego punktu widzenia) przeoczeniach i niedok"adnoÊciach175. W latach pi´ç-
dziesiàtych mog"o si´ wydawaç, Ýe na przyk"ad futuryzm polski  jeÝeli wszelki Êlad
po nim nie zaginie  zostanie ocalony wy"àcznie jako eksponat w panopticum. To
przecieÝ Julian Tuwim w S"owie wst´pnym do Cicer cum caule (w 1949 r.) wÊród
przezabawnych dziwotworów grafomanii i szale’
stwa wszelkiej maÊci wymieni"
(bez wahania) , druki futurystyczne. Systematyka D"uskiej zachowuje jeszcze Êwie-
Ýà pami´ç tamtych lat i hierarchii i nie przewiduje miejsca dla eksperymentów futu-
rystycznych. W jej uj´ciu po wierszu m o d e r n i s t y c z n y m pojawia si´ od ra-
zu wiersz a w a n g a r d o w y, jak gdyby nie istnia"y Kreski i jutureski i Kwadra-
ty Stanis"awa M"odoÝe’
ca. Samo zresztà poj´cie  wiersza awangardowego jest tu
takÝe wàtpliwe (zwraca" na to uwag´ S"awi’
ski), skoro da si´ sprowadziç do prak-
tyki wierszotwórczej Przybosia  i w Ýaden sposób nie przystaje do  uk"adów roz-
kwitania Peipera, bàdê co bàdê   papieÝa awangardy . Trudno pogodziç koncep-
cj´ ask"adniowoÊci i emocyjnoÊci wiersza awangardowego z awangardowym kul-
tem sk"adni i teorià antyemocyjnoÊci komunikatu lirycznego. Wyt"umaczalne w roz-
prawie pionierskiej, gdzie ostatecznie nie prawda o poszczególnych odmianach, lecz
s a m a i d e a istnienia wielu odmian jest zagadnieniem centralnym, przeoczenia
te niepokojà i raÝà teraz: w opracowaniach najnowszych, pióra m"odszych autorów.
109
Wróçmy do spraw ogólniejszej natury. Proces transformacji wszelkich struktur
semiotycznych nie moÝe zostaç sprowadzony do amplifikacji i redukcji. W gr´
wchodzà bowiem co najmniej dwie inne jeszcze zasady: inwersja i substytucja. KaÝ-
da z nich usi"uje wyeliminowaç pozosta"e i zapanowaç nad ca"ym przebiegiem
zmian danej struktury. Wygrana którejkolwiek  grozi zniszczeniem tej struktury.
Widaç to bardzo wyraênie w procesie twórczym: w tej strefie decyzji pisarskich,
które, stanowiàc jakby przeciwie’
stwo improwizacji czy zapisu automatycznego,
zmuszajà autora do ustawicznych przeróbek, do swego rodzaju dzia"a’
montaÝo-
wych, to znaczy: nakazujà skrócenie (redukcja) lub rozbudowanie (amplifikacja)
powstajàcego tekstu, ale zarazem zmian´ konstrukcji (inwersja) lub wymian´ tych
czy innych elementów (substytucja).
Jest rzeczà oczywistà, iÝ trzeba uruchomiç k o m p l e t (ograniczajàcych si´ wza-
jem) regu" transformacji, aby zapobiec degeneracji procesu. Analogicznym prawi-
d"owoÊciom podlegajà w procesie historycznoliterackim ca"oÊci wyÝej zorganizo-
wane, mi´dzy innymi takÝe systemy gatunkowe i wierszowe. Dlatego wcale nie po-
wtarzalnoÊç jakiejÊ konkretnej cechy w róÝnych fazach transformacji, lecz odwrot-
nie: zmiennoÊç cech przy jednoczesnej toÝsamoÊci funkcji wiersza wydaje si´ pro-
blemem podstawowym. [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

skierniewice.pev.pl